Góry Świętokrzyskie to najstarsze góry w Polsce. Ponad dwa tysiące lat temu właśnie tutaj, między Łysogórami a rzeką Kamienną, powstał największy ośrodek wytopu żelaza w barbarzyńskiej Europie. W pierwszych wiekach po Chrystusie wyprodukowano w tym regionie blisko 10 tysięcy ton żelaza. Odegrało ono ogromną rolę w rozwoju gospodarczym ludności zamieszkującej tereny na północ od Karpat.
Czym jest mielerz, prażak, kim byli świętokrzyscy hutnicy i jak przebiegał proces wytopu żelaza w pierwszych wiekach naszej ery? Odpowiedź na te i inne pytania znajdziemy w Muzeum Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego im. Mieczysława Radwana w Nowej Słupi, którego tradycja sięga 1960 roku. Obok znajduje się także część plenerowa – Centrum Kulturowo-Archeologiczne, czyli osada starożytna. Budynek Muzeum znajduje się w wyjątkowej okolicy, przy Szlaku Królewskim wiodącym na szczyt Łysej Góry.
Muzeum współorganizuje co roku festiwal archeologiczny Dymarki Świętokrzyskie – Nowa Słupia. W tym wyjątkowym czasie cywilizacja Rzymian miesza się ze światem Barbarzyńców, przeszłość z teraźniejszością, a odległe światy z tym, co nam bliskie.
W grudniu 2021 roku po gruntownej przebudowie oddano dla Zwiedzających nowoczesny, multimedialny obiekt wyróżniający się architekturą i innowacyjnymi rozwiązaniami.
Tematyka wystawy muzealnej, czyli pasjonująca historyczna narracja, skupia się na regionie świętokrzyskim, gdzie znajdowały się złoża rud żelaza i największy ośrodek metalurgiczny na północ od Imperium Rzymskiego. Chronologicznie, ale i problemowo ułożona opowieść budowana jest za pomocą różnych środków przekazu: multimediów, gry świateł, elementów rekonstrukcji, z niezwykłymi, oddziałowującymi na wyobraźnię eksponatami.
Duży, przestronny hol wita gości, którzy rozpoczynają wyprawę w zamierzchłe czasy. Znajduje się tu zapowiedź tego, co zobaczą -naturalnej wielkości sylwetki dwóch starożytnych hutników oraz piec dymarski są wstępem do dalszej opowieści.
Zwiedzanie rozpoczyna się dynamicznym akcentem w sali kinowej. Przy pomocy specjalnych okularów oglądamy film, wykonany w technologii 3D, pod tytułem „Geneza żelaza”. Jest to sześciominutowa pigułka wiedzy o historii żelaza we Wszechświecie.
Po projekcji przechodzimy do pierwszej sali wystawowej – „Początki metalurgii”. Można tu zobaczyć m.in. okazy meteorytów (w tym najstarszy obiekt Układu Słonecznego datowany na ponad 4,5 mld lat), a także repliki pierwszych wyrobów z żelaza.
W dalszej części znajdujemy się na styku dwóch kultur: jest to zderzenie Starożytnego Rzymu – ówczesnego hegemona w Basenie Morza Śródziemnego i świata barbarzyńskiego. To zestawienie czuć także pod stopami. Po lewej mamy dziki las i podłoże przypominające lessowe ścieżki, a po prawej rzymski bruk z charakterystyczną zabudową.
Następnie zmierzamy do części opowiadającej o procesie wytopu żelaza. Widzimy przekrój mielerza służącego do wytwarzania węgla drzewnego i prażak do wstępnego przygotowywania rudy żelaza. Tak dochodzimy do najważniejszego miejsca w Muzeum – jego serca. Podziwiamy fragment stanowiska z pozostałościami pieców dymarskich. Jest to autentyczna odkrywka archeologiczna z pierwszych wieków naszej ery.
Można powiedzieć, że historia badań nad starożytnym hutnictwem rozpoczyna się… w polu. Zalegały tam duże bryły żużla o powtarzalnym kształcie, od ich odkrycia rozpoczęło się naukowe badanie tej problematyki. W latach 50. XX wieku naukowcy podjęli próby rekonstrukcji dawnego wytopu żelaza metodą eksperymentalną. Już początki badań przyniosły niespodziewane odkrycia…
Starożytne hutnictwo świętokrzyskie to fenomen kulturowy i techniczny, którego znaczenie dla rozwoju ziem polskich trudno przecenić. Zapraszamy więc do odwiedzenia Muzeum w Nowej Słupi, aby poznać i zrozumieć to fascynujące zjawisko.
W sąsiedztwie Muzeum znajduje się Park Dziedzictwa Gór Świętokrzyskich „ Łysa Góra”, gdzie można zapoznać się z legendami świętokrzyskimi przedstawionymi w multimedialnej formie.
ul. Świętokrzyska 59A
26-006 Nowa Słupia
www.muzeum-nowaslupia.pl
