15 października w czeskiej Pradze wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński otworzył wystawę o pierwszych latach po „Wielkiej Wojnie”, czyli I wojnie światowej. Wystawę przygotowało grono naukowców z Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność (ENRS). Przedstawiona ekspozycja stanowi próbę syntezy burzliwych początków dwudziestolecia międzywojennego, ze szczególnym uwzględnieniem historii Europy Środkowo-Wschodniej.
Ponad 200 materiałów archiwalnych – fotografii, dokumentów i filmów – oraz indywidualne wspomnienia z tamtego okresu składają się na opowieść o nowym początku regionu. Wystawa prezentuje zarówno niespotykaną skalę przemian politycznych, jakie zaszły w latach 1918-23 w Europie, jak również ich wpływ na aktualne relacje międzynarodowe oraz współczesną politykę pamięci w różnych krajach.
Pierwsza wojna światowa całkowicie odmieniła oblicze Europy. Rozpad czterech mocarstw i pojawienie się kilkunastu nowych państw, przesunięcia dotychczasowych i utworzenie nowych granic, lokalne konflikty zbrojne, ścieranie się ruchów społecznych, szukanie nowych rozwiązań mających zapewnić utrzymanie pokoju – w wielu miejscach procesy te zakończyły się dopiero w okolicach roku 1923.
Tak na gruzach dawnego ładu powstawała Nowa Europa. – Wystawa przywołuje ważne wydarzenia sprzed 100 lat, uzmysławiając nam, dlaczego są one istotne dla zrozumienia nie tylko II wojny światowej, ale także współczesnej Europy Środkowo-Wschodniej – tłumaczy prof. Barbara Kirshenblatt-Gimblett, jedna z konsultantek scenariusza wystawy.
Prof. Jan Rydel, koordynator strony polskiej w ENRS, dodaje: Chcemy pokazać, że konsekwencje niektórych zjawisk sprzed 100 lat odczuwamy do dziś. Poprzez zestawienie różnych interpretacji procesów, które rozegrały się w naszym regionie po Wielkiej Wojnie, możemy zaprezentować także odmienne wrażliwości poszczególnych narodów i różnorodność obrazów tego konfliktu utrwalonych w zbiorowej pamięci.
W przemówieniu inauguracyjnym Piotr Gliński podkreślił, że pokazanie w ekspozycji wielowątkowych skutków wojny pozwala zdać sobie sprawę, że „euforia zwycięstwa i odzyskanej państwowości została szybko zakłócona nie tylko przez lokalne konflikty, ale i konieczność podjęcia kolejnych walk zbrojnych, jak choćby wojna polsko-bolszewicka 1919-1921”.
Piotr Gliński po inauguracji powiedział PAP, że ekspozycja bardzo mu się podoba. „Jest tyle wątków, a synteza jest najtrudniejsza i w sztuce, także ekspozycji. Wydaje się, że twórcom wystawy, która była przygotowywana przez dwa lata, udało się odpowiednio wybrać i odpowiednio przedstawić”. Gliński zauważył, że to dzięki temu, że zespół miał charakter międzynarodowy, a z polskiej strony nad jego pracami czuwali profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego Andrzej Nowak i Andrzej Chwalba. „Jestem spokojny, że z punktu widzenia profesjonalizmu historycznego to jest dobrze zrobiona wystawa” – powiedział PAP.
Wielka Wojna” była też tematem debaty historyków w Bibliotece Vaclava Havla. We wprowadzeniu do dyskusji Gliński powiedział, że chyba każdy z narodów naszego regionu utrwalił w swej historycznej pamięci inny aspekt wydarzeń sprzed stu lat.
„Spory terytorialne i narodowościowe, resentymenty i uprzedzenia społeczeństw w obrębie naszego regionu sprawiały, że idee o połączeniu sił naszych krajów i stworzeniu jakiegoś regionalnego systemu bezpieczeństwa okazały się w tamtym czasie całkowicie nierealne” – powiedział Gliński w Bibliotece Vaclava Havla. Przywołał też polskie i czechosłowackie doświadczenia lat międzywojennych oraz czasy współczesne.
„Nie chcę idealizować naszych regionalnych relacji, ale każdy rozsądny obserwator musi dostrzec, że począwszy od trudnej kwestii wycofania wojsk sowieckich z naszych krajów na początku lat 90., poprzez utworzenie Grupy Wyszehradzkiej i stopniowe doskonalenie współpracy w jej obrębie, aż po współczesne debaty o przyszłości Unii Europejskiej przejawy naszej wzajemnej solidarności są coraz liczniejsze, a każdy z nich wzmacnia nasz region” – oświadczył Gliński.
Mówiąc o pamięci, podkreślił, że dialog np. historyków pozwala dostrzec własne ofiary, czyny chwalebne, a także haniebne w kontekście losu innych narodów. “Nasza zbiorowa pamięć staje się w ten sposób pojemniejsza, lecz także bardziej odporna na manipulacje i nadużycia” – mówił wicepremier.
Wystawa ma formę biało-srebrnego pawilonu w kształcie sześcianu, wyróżniającego się oryginalną konstrukcją do której użyto dwóch kontrastujących ze sobą materiałów – sztywnej stali i jasnego, lekkiego materiału. Odpowiedzialny za projekt ekspozycji Andrzej Jaworski ze studia JAZ Architekci uzyskał efekt zderzenia tego, co stare z tym, co nowe. Wykorzystano dźwięki i filmy z epoki. Teksty i materiały wizualne znajdują się zarówno wewnątrz pawilonu, jak i na jego zewnętrznych ścianach.
Po Pradze wystawa „Po Wielkiej Wojnie. Nowa Europa 1918-1923” będzie prezentowana w Sarajewie. W roku 2019 – m.in. w Paryżu, Lizbonie, Warszawie i Tallinie.
Organizator: Europejska Sieć Pamięć i Solidarność,
