Krzycząc: Polska! Niepodległa 1918
26 października 2018 – 17 marca 2019
Szli krzycząc: „Polska! Polska!” – wtem jednego razu Chcąc krzyczeć zapomnieli na ustach wyrazu… Juliusz Słowacki
Jak wyglądała droga do niepodległości oczami artystów?
Ekspozycja „Krzycząc: Polska! Niepodległa 1918” zestawi artystyczne przedstawienia wydarzeń historycznych i politycznych dwu pierwszych dekad XX wieku z przemianami polskiej sztuki u progu odrodzonego państwa. Dziełom ze zbiorów MNW będą towarzyszyły prace współczesnych twórców – Piotra Uklańskiego oraz Przemysława „Trusta” Truścińskiego, podejmujące dialog z tematyką wojny, niepodległości, sztuki narodowej. Wystawa „Krzycząc: Polska!…” wieńczy obchody stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości w Muzeum Narodowym w Warszawie.
Stanisław Masłowski-Wiosna 1905-MNW-fot-Krzysztof Wilczyński
Na wystawie będzie można zobaczyć powstałe na początku XX wieku prace przybliżające nieoczywisty i bolesny proces odzyskiwania niepodległości. Kurator ekspozycji starał się stworzyć obraz bliski emocjom, jakie towarzyszyły świadkom tamtych wydarzeń, a zarazem odmienny od ukształtowanego przez ostatnie kilkadziesiąt lat stereotypu. Narracja wystawy jest również zaproszeniem do udziału w debacie na temat kształtowania tożsamości narodowej po I wojnie światowej i poszukiwania form i treści dla sztuki narodowej.
Zdzislaw Jasiński – Burza_MNW_fot. Piotr Ligier
Dziesięć części ekspozycji ułożono w porządku chronologicznym i tematycznym. Wystawę rozpoczynają lata 1905–1907 i okres Wielkiej Wojny, zamykają zaś wydarzenia związane z walkami o granice odrodzonej Rzeczypospolitej, wyłonieniem Sejmu Ustawodawczego i wyborem prezydenta Gabriela Narutowicza.
Przygotowania do powstania ekspozycji ujawniły wiele prac ważnych, a niepokazywanych od niemal stu lat. Są to m.in. rzeźby przestawiające Józefa Piłsudskiego, dzieła dokumentujące losy ludności cywilnej podczas Wielkiej Wojny, wśród nich obraz Uchodźcy Jana Rembowskiego z 1915 roku, a także wypożyczone z Żydowskiego Instytutu Historycznego cykle Abla Panna i Wilhelma Wachtla; także zapomniane malarskie wizje Stanisława Fabijańskiego, prezentujące wojenny dramat, czy fotografie Jana Neumana. Na ekspozycji będzie można również zobaczyć jeden z nielicznych polskich obrazów w stylistyce futurystycznej – Szarżę Jerzego Hulewicza.
Jerzy Hulewicz_Szarża_MNW_fot_Krzysztof Wilczyński
Prezentowane fragmenty Wesela w reżyserii Andrzeja Wajdy, rejestracja spektaklu Wielopole, Wielopole Tadeusza Kantora oraz nowe realizacje Piotra Uklańskiego i Przemysława „Trusta” Truścińskiego będą stanowiły artystyczne interwencje w zespoły dzieł dawniejszych.
Wątki niepodległościowe zestawiono z nowymi, dynamicznie rozwijającymi się tendencjami artystycznymi. Koniec I wojny światowej zwiastował wzrost zainteresowania sztuką narodową, łączącą nowoczesność z elementami tożsamościowymi, lokalnymi. Obok dzieł artystów związanych z ugrupowaniami awangardowymi, jak Bunt i Formiści, na wystawie będzie można zobaczyć prace artystów ukraińskich związanych ze środowiskiem lwowskim oraz twórców awangardy żydowskiej, aktywnych w Łodzi, Warszawie i innych miastach Polski.
Bunsch, Adam (1896 – 1969) (malarz); Karabinowa kula;
Wystawa „Krzycząc: Polska! Niepodległa 1918” rozpoczyna się w miejscu, w którym przed czterdziestu laty kończyła się w Muzeum Narodowym w Warszawie ekspozycja „Droga do Niepodległości. Wystawa malarstwa, rysunku i grafiki XIX i pocz. XX w. zorganizowana dla uczczenia 60-tej rocznicy odzyskania niepodległości”; jej kuratorami byli Agnieszka Morawińska i Andrzej Rottermund.
Roman Kramsztyk_Legenda o koronie_MNW_fot_Krzysztof Wilczynski
We wstępie, w broszurze towarzyszącej wystawie z 1978 roku dyrektor Stanisław Lorentz pisał: „Cofamy się tą wystawą w przeszłość, w długi okres niewoli, trwający od roku 1795 do 1918, a więc ponad sto dwadzieścia lat. […] Sześćdziesiątą rocznicę tego wydarzenia uznaliśmy za okazję do pokazania w rzadko u nas stosowanym porządku tematycznym, a nie chronologicznym, dzieł […], które odzwierciedlają dzieje narodowej myśli, rozwój wydarzeń i wyobraźni artystycznej, etapu trudnej polskiej drogi do niepodległości”.
Zygmunt_Rozwadowski_Bitwa I Brygady Legionow_MNW_fot_Krzysztof Wilczynski
Kuratorski zabieg zmniejszył niebezpieczeństwa związane z politycznie ryzykowną tematyką, budzącą wzmożone zainteresowanie cenzury. Porozbiorowe rozterki zostały wówczas ledwie zasygnalizowane poprzez dzieła polskich mistrzów: Stanisława Wyspiańskiego, Jacka Malczewskiego, Witolda Wojtkiewicza, Andrzeja Wajdy. To różnica podstawowa w stosunku do obecnej wystawy – najważniejsza część „Krzycząc: Polska!…” dotyczy okresu Wielkiej Wojny, lat odzyskania niepodległości i walk o kształtowanie granic Rzeczypospolitej oraz narodzin nowej estetyki.
Jacek Malczewski_Hamlet polski_1903_MNW_fot_Piotr Ligier
Tamten pokaz wieńczył obraz Jacka Malczewskiego Polonia, symbol walki i nadziei. Obecną ekspozycję zamykają natomiast trzy nieproporcjonalnie reprezentowane w sztuce tematy: powołanie Sejmu Ustawodawczego, polityczne zabójstwo pierwszego prezydenta RP oraz wszechobecny kult Marszałka Józefa Piłsudskiego, z oczywistych powodów na poprzedniej wystawie pominięty.
Ludomir Slendzinski_Pilsudski pod Wilnem_MNW_fot_Krzysztof Wilczynski
Prace prezentowane na wystawie „Krzycząc: Polska!…”, obrazy, rzeźby, grafiki i rysunki, niemal w całości pochodzą ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie. Ekspozycję uzupełniają dzieła wypożyczone z Muzeów Narodowych w Kielcach, Krakowie, Poznaniu i Wrocławiu, Muzeum Wojska Polskiego, Lwowskiej Galerii Narodowej, krakowskiego Towarzystwa Sztuk Pięknych, Żydowskiego Instytutu Historycznego oraz Biblioteki Jagiellońskiej.
