Polskim towarem eksportowym od zawsze były wybitne osobowości oraz naukowcy. Bogate grono naszych rodaków wpisało się w historię postępu medycyny i co jakiś czas dołącza do niego nowa ważna posta. Wszystko wskazuje na to, że wkrótce dużą popularność w dziedzinie fizjoterapii może zyska terapeuta z Wrocławia, Henryk Marek Kowalski i jego autorska metoda o nazwie Pragma, a także urządzenie służące do jej stosowania, którym zainteresowani są Amerykanie i Arabowie.
Metoda Pragma powstawała z myślą o usprawnianiu i leczeniu narządów ruchu, pionizowaniu i reedukacji chodu pacjentów neurologicznych (porażonych wiotko lub spastycznie). Sprawdza się w przypadku stanów po udarach krwotocznych oraz niedokrwiennych mózgu, wszelkiego rodzaju porażeniach (paraplegii, hemiplegii, tetraplegii), chorobie Parkinsona, stwardnieniu rozsianym, wszelkich postaciach polineuropatii i miopatii, przy porażeniach nerwów, rdzeniowym zaniku mięśni, chorobach związanych z demielinizacją nerwów i pląsawicy Huntingtona. Poza przypadkami neurologicznymi, sprawdza się u pacjentów ortopedycznych i geriatrycznych.
Z racji tego że rynek nie oferował urządzeń umożliwiających kompleksowe stosowanie metody, Henryk Kowalski przy wparciu specjalistów, zaprojektował i wykonał uniwersalne urządzenie terapeutyczne oraz nadał mu nazwę Pragma, nawiązującą do metody. Powstanie urządzenia poprzedziły długie lata badań i doświadczeń, a także konstruowanie i udoskonalanie licznych prototypów. Pragma to urządzenie stacjonarne oparte na stelażu przymocowywanym do ściany. Łączy funkcje wielu innych urządzeń fizjoterapeutycznych. W połączeniu z bieżnią lub orbitrekiem stosowane jest do reedukacji chodu prowadzonej na ograniczonej przestrzeni. Dzięki swojej innowacyjności Pragma okazała się niezastąpiona w pracy rehabilitantów. Wykorzystywana jest w profesjonalnych placówkach medycznych i w terapii prowadzonej w domu pacjenta. Osoby chore, dla których codzienna rehabilitacja jest niezbędna ale często niemożliwa ze względów logistycznych, zyskują nieograniczony dostęp do ćwiczeń. Fizjoterapeuta prowadzący pacjenta może pełni rolę konsultanta nadzorującego przebieg terapii, a rodzina i bliscy rolę rehabilitantów. Rozwiązuje to problem wielu pacjentów. Według Henryka Kowalskiego powszechne stosowanie Pragmy i terapii domowej może bardzo odczuwalnie usprawnić system rehabilitacji w Polsce i nie tylko.
Urządzenie umożliwia wykonywanie podwieszenia elastycznego, które ma kluczowe znaczenie w metodzie. Ten rodzaj podwieszenia pozwala na czynne zaangażowanie pacjenta w terapię. Wykonywanie zadanego ruchu, dopasowane jest do jego aktualnych możliwości. Tak prowadzona rehabilitacja eliminuje sytuację znużenia i zmęczenia psychicznego pacjenta i terapeuty. Daje łatwość osiągnięcia bodźca progowego. Stwarza też możliwość modyfikacji terapii od łatwej do skomplikowanej – w zależności od polepszania lub pogarszania stanu funkcjonalnego pacjenta.
Pragma pozwala na bezpieczne i funkcjonalne pionizowanie w trakcie którego możliwe jest regulowanie siły nacisku stóp na podłoże (angażując mięśnie posturalne). Fizjoterapeuta może elastycznie podwieszać np. kończyny górne, głowę i angażować wszystkie receptory odpowiedzialne za równowagę: wzrok, układ przedsionkowy, dotyk, propriocepcję. Reedukacja chodu z urządzeniem Pragma pozwala na zachowanie wszystkich jego faz. Angażowane są taśmy mięśniowe wykorzystywane podczas fizjologicznego chodu. Odbywa się to bezpiecznie (bez możliwości upadków), przy czym zjawisko chodu inspirowane jest przez samego ćwiczącego. Pacjent bezpośrednio decyduje o długości kroku, jego szybkości i odległości, którą chce pokonać. Znajdując się w pozycji pionowej podczas wykonywania ćwiczeń pacjent może angażowa mięśnie posturalne, synergistyczne i stabilizujące. Jego pozycja jest cały czas specjalnie niestabilna (wahliwa), ale bezpieczna i zmuszająca go do stałej świadomej kontroli posturalnej. Elastyczne, pionowe odciążenie pozwala na wykonywanie ćwiczeń sensomotorycznych mających istotny wpływ na propriocepcję i ruchy lokomocyjne. Umożliwia ćwiczenie podskoków z jednoczesnym obracaniem się w dół osi długiej ciała.
Pragma na pierwszy rzut oka sprawia wrażenie urządzenia mało skomplikowanego przez co często jest mylnie oceniane. W rzeczywistości możliwości jego wykorzystania są praktycznie nieograniczone. Zależą od poziomu przeszkolenia, inteligencji i wiedzy fizjoterapeuty oraz jego zaangażowania. Standardowo urządzenie wyposażone jest w dużą ilość akcesoriów. Zastosowany w nim podciąg montowany do ramy konstrukcyjnej, ma wysokość regulowaną pilotem. Pozwala to na wykonywanie ćwiczeń elongacyjnych (w zwisie) niezależnych od wzrostu ćwiczącego. Podciąg w sposób istotny poszerza zakres czynności kinezyterapeutycznych i ich różnorodność. Siłownik zastosowany w Pragmie umożliwia pionizowanie z pozycji leżącej i siedzącej (np. z wózka inwalidzkiego) oraz na uniesienie w podwieszeniu elastycznym pacjenta o wzroście 190 cm i wadze 150 kg na wysokość 25 cm nad podłogę.
„Punktem wyjścia, celem jaki sobie od początku stawiałem i efektem który chciałem uzyskać było odtworzenie wszystkich utraconych funkcji motorycznych pacjenta. Szukałem i badałem czynności terapeutyczne, które poza skutecznością miały być jednocześnie zrozumiałe i interesujące. Miały pacjentowi dostarczać poczucia bezpieczeństwa, angażować i motywować go do pracy nad powrotem do sprawności. Cel ten w dużej mierze udało się osiągnąć. Jak wiadomo w przypadku niektórych schorzeń odtworzenie utraconych funkcji motorycznych jest nieosiągalne ale metoda pomaga w możliwie najdłuższym ich zachowaniu”
– mówi Henryk Kowalski.
Elementem, który stanowi serce metody Pragma jest elastomer. Doceniany już powszechnie w treningu sportowym, według autora metody nadal nie uzyskał należnego miejsca w obszarze fizjoterapii. W metodzie Pragma elastomer jest zastosowany nie tylko jako element oporu elastycznego w ćwiczeniach czynnych z oporem, ale służy również do wspomagania ruchu w jego ekscentrycznej części. Ma to znaczenie w ćwiczeniach neuromotorycznych, zwłaszcza przy reedukacji chodu i elastycznym pionizowaniu. Cechy fizyczne elastomerów takie jak: sztywność, sprężystość, elastyczność i relaksacja wydłużenia, są bardzo zbliżone do cech fizycznych mięśni poprzecznie prążkowanych i układu powięziowo-mięśniowego. Spoczynkowa, potencjalna energia sprężystości w rozciąganym elastomerze zwiększa się, natomiast w momencie uwolnienia odzyskujemy ją w stu procentach. Moment rozciągnięcia jest częścią koncentryczną ruchu, a moment uwolnienia jest jego częścią ekscentryczną. Energia mechaniczna zgromadzona w elastomerze jest sumą energii potencjalnej sprężystości i energii kinetycznej (energia powrotu). Zwiększanie i uwalnianie energii odbywa się płynnie bez momentu bezwładności. Co najistotniejsze – użycie elastomeru w terapii wywołuje skurcz auksotoniczny, który jest najbardziej fizjologicznym, występującym podczas czynności lokomocyjnych (chód, bieg) i manualnych. Polega na zmianie obciążenia mięśnia wraz ze zmianą jego długości. Posiada w sobie cechy skurczu izometrycznego i izotonicznego oraz część koncentryczną i ekscentryczną. Elastomer umożliwia angażowanie dynamiczne wrzecionek mięśniowych i jednostek motorycznych zawartych w mięśniach. Dzięki temu można kształtować zakres ruchu w zależności od potrzeb. Prowadzić i wdrażać wszystkie formy usprawniania narządu ruchu.
Elastomer to elementem integrującym metodykę rehabilitacyjną, znajdujący zastosowanie w fizjoterapii neurologicznej, ortopedycznej, geriatrycznej, kardiologicznej i metabolicznej. Wpływ ćwiczeń z użyciem elastomerów należy rozpatrywać w kilku aspektach: biomechanicznym – zwiększenie zakresu ruchu, siły mięśniowej oraz tonusu mięśniowego; koordynacyjnym – zwiększenie szybkości i precyzji ruchu, utrzymanie i poprawa wrodzonych i nabytych wzorców ruchowych; sensorycznym – zwiększenie czucia ułożenia ciała w przestrzeni, czucie kierunku wykonywanego ruchu, orientacja ciała względem pionu.
Metoda Pragma to nie tylko część kinezyterapeutyczna z elastomerem w roli głównej ale zgodnie z nauką składa się z badania, diagnozowania i leczenia. Badanie oprócz standardowych czynności wywiadu przedmiotowego i podmiotowego oraz testów fizjoterapeutycznych, zawiera elektromiografię EMG. Pozwala to na obiektywną ocenę czynności bioelektrycznych mięśni ośrodkowego układu nerwowego OUN, nerwów obwodowych, pętli motorycznych, siły mięśniowej i szybkości przewodzenia bodźca. EMG umożliwia także obiektywne obserwowanie i śledzenie procesów zachodzących podczas leczenia. Jest również podstawą modyfikowania leczenia i obserwacji jego skuteczności.
Z rehabilitacji metodą Henryka Kowalskiego można skorzystać na terenie naszego kraju w nielicznych ośrodkach mimo, że urządzenie Pragma stanowi wyposażenie wielu prestiżowych i znanych placówek medycznych. Najbardziej kompetentny jest oczywiście Wrocławski ośrodek Saluber należący do autora metody. Sytuacja szybko się zmieni jeśli projekt firmy Pragma System Global przewidujący cykl szkoleń dla lekarzy i fizjoterapeutów w całej Polsce odniesie oczekiwany efekt. Firma zajęła się na poważnie komercjalizacją urządzenia i promocją metody dopiero na początku bieżącego roku. Dotychczasowa, wieloletnia aktywność Henryka Kowalskiego skupiała się głównie na badaniach i pracy z pacjentami.
Z efektów kampanii marketingowej przeprowadzonej w Polsce, głównie za pośrednictwem mediów społecznościowych wynika, że najbardziej zainteresowani metodą Pragma są pacjenci. Dostrzegają bowiem szansę jaką daje w ich przypadku systematyczna rehabilitacja domowa. Inaczej sytuacja wygląda na rynkach zagranicznych (USA i Półwysep Arabski), gdzie oprócz pacjentów metodą zainteresowali się specjaliści z branży fizjoterapeutycznej i ubezpieczeniowej. Przekonują ich zalety aspektu ekonomicznego stosowania metody i urządzenia na szeroką skalę. Systematyczna rehabilitacja w domu pacjenta, często skuteczniejsza od prowadzonej w dedykowanych ośrodkach, jest przede wszystkim dużo tańsza. Zestawienie kosztu wizyt koniecznych do usprawnienia pacjentów neurologicznych w placówkach medycznych z kosztem zakupu i instalacji urządzenia oraz przeszkolenia opiekunów chorego, wychodzi na korzyść metody.
Jest jeszcze inny argument przemawiający za Pragmą, o którym nie wolno zapominać. Urządzenie ułatwia pracę fizjoterapeuty, odciąża go, pozwala na wykonywanie wszystkich czynności terapeutycznych z minimalnym zaangażowaniem jego mięśni. Główny wysiłek przejmują elastomery. Dlatego w placówkach medycznych wyposażonych i korzystających z urządzenia Pragma, fizjoterapeuta jest bardziej wydajny i odczuwa mniejsze zmęczenie. Kluczowym problemem jest oczywiście umiejętność korzystania z urządzenia i znajomość metody. Polski rynek traktowany jest w sposób wyjątkowy, gdyż firma Pragma System Global zapewnia każdemu klientowi darmowy montaż urządzenia i szkolenie z metody.
Pragma jako metoda i urządzenie może wpisać się na stałe do systemu fizjoterapii na rynku globalnym. O takim efekcie twórca projektu rozpoczynając swoje badania ponad trzydzieści lat temu nawet nie marzył. Firma otworzyła już swoje oddziały za oceanem i w Wielkiej Brytanii. Wkrótce szkoleniami i dystrybucją urządzeń zajmie się także ceniona placówka rehabilitacyjna Jubail Rehab Center z Arabii Saudyjskiej. Henryk Kowalski nie zamierza na tym poprzestawać. Od trzech lat testuje już i udoskonala kolejne urządzenie terapeutyczne do reedukacji chodu, tym razem mobilne, które również wykorzystuje podwieszenie elastyczne jego patentu. Nowe urządzenie wymaga dużej powierzchni, dlatego trafi głównie do specjalistycznych placówek terapeutycznych. Dzięki niemu pacjent może porusza się bez ograniczeń we wszystkich kierunkach samodzielnie.
Najnowszą pasją fizjoterapeuty z Wrocławia jest wirtualna rzeczywistość i jej zastosowanie w terapii. W jego ośrodku prowadzone są już testy i przygotowywany jest projekt badawczy w tej dziedzinie. Jednocześnie trwają prace programistyczne nad platformą, która połączy metodę Pragma z wirtualną rzeczywistością. Z pierwszymi efektami tej pracy wybrani przedstawiciele branży medycznej będą mogli się zapoznać już na początku nadchodzącego roku. Pan Henryk mimo wieku (72 lata), jest pełen energii i nie boi się kolejnych wyzwań.